Asur’ un kuzeyinde, birinci bin yılın ilk yarısında doğu Anadolu’ da gizemli ve önemli bir devlet görüyoruz…Tarihin bu noktasında bölgenin en güçlü devleti olduğu kanısı doğrudur , fakat çoğu bilgi Asur anlatılarından derlendiği için doyumlu anlatıma ulaşamıyoruz…Bu anlatılarda ancak bir çatışmalar halinde taraflı aktarılmıştır…Urartular başta Asur dili ve yazısı , 9.yy sonrasında Urartu diliyle yazıtlar bırakmışlardır, bunlarda genellikle askeri seferlerden bahsedilen inşaat yazıtlarıdır, yani devletin tarihi konusunda Asur belgeleride sadece onların bakış açısı ile aktarılmıştır…Bölgedeki arkeolojik araştırmalar dag kalelerine yoğunlaşmıştır, Urartu toprakları , yüksek daglar dar vadiler ve çeşitli yönlere akan nehirlerdir…İlk merkezin olduğu Van gölü aşırı sodalı bileşimiyle içme veya tarımda kullanılmıyordu , kar sebebiyle kışın vadi köylerinde yaşanıyor ulaşım ise oldukça zordu , bu sebepten Urartu çoğu kez saldırılara doğal korumalıdır…Kuzey ve doğu sınırları kesin degil günümüz Ermenistanıda içeriyor , bugünkü Erivan Erebuni’ nin olduğu yerdi…
Asur krallarının kuzey Suriye seferlerinde “Nairi ve Uruatri ” diye tanımlanan bir devletle M.Ö 13. yy. da karşılaştıklarına rastlıyoruz..9 yy a gelindiğinde Asur kralları daha güçlü ve daha az sayıda hasımlardan bahsederler, Urartuda ilk kraliyet hanedanını başlatan I.Sarduri ‘dir, Van gölü çekirdek bölgeden kuzeyde Erebuni , batıda kuzey Suriye, güneydoğuda Zagros daglarına kadar genişlediler..Bu genişlemeye 9 ve 8 y.y larda Asur’ un zayıflamasıda sebeptir diyebiliriz..
Uratu dag kalelerinden oluşan sistemle tarım ovalarını ve bu ovalardan geçen ticaret yollarını kontrol altında tutuyordu, devasa tahıl ve şarap depoları vardı su yapılarıda kurarak tarımı ilerletti..8.yy II.Sarduri döneminde kuzey Mezopotamya ,İran , Akdeniz Anadolu maden ticaret yolları elindeydi , bu sırada tekrar güçlenen Asur yeniden çatışmalara başladı, II Sargon dini merkezleri Muşaşir kentini talan etti, Asur güney Urartuyu kontrol altına almıştı ,sonrasında vurmaya ya niyeti yoktu veya gücü , fakat casuslar Ninova’ya rapor gönderiyorlardı…
Urartu’nun kaderini daha çok kuzeyli halklar belirlemiş olabilir, bunlardan biri 7 yy başında kuzey Anadolu kökenli Kimmerler, veya Medler , İskitler’ in olabilecegide öne sürülmüştür…Kalelerin çoğu yakılmış olduğundan kesin kanıt yoktur, şiddet yolu ile ortadan kaldırıldıklarını anlıyoruz…6. yy sonlarında yerlerini Ermeniler almıştır… Yani Ermeniler bölgenin yerlisi degildir….
Urartu dini ve kültürü hakkında az şey bilinir, dilin ikinci bin yılın Hurri dili hariç hiç akrabası yoktur, elimizdeki ekonomi ile ilğili az sayıda belge ve yüzlerce kraliyet mühründen merkezi bir idareye sahip olduğunu anlıyoruz..Yazıtlarda pek çok tanrı adı görüyoruz, panteonun başlıca üç tanrısından ikisi Hurri Hitit; Teşup -Teişeba (Fırtına tanrısı), Hurri Güneş tanrısı Şimiği – Şivini , ve savaş tanrısı Haldi…Haldinin küt merkezi yağmalanan Muşaşir ‘di ..Kare planlı kuleler olan tapınaklara rastlanmıştır, ..En etkileyici bulguları başta tunç olan maden işçiliğidir…Yeterince belge olmamasına ragmen birinci bin yılın ilk üçyüz yılında yakındoğunun en güçlü devletlerinden olduğunu ve Asur imparatorluğunun gelişim evrelerinde önemli bir role sahip olduğuna şüphe yoktur..
